??????????????? ?????? ?????: ‘Bij monogamie is verveling een probleem, bij polyamorie is dat jaloezie. Kies maar!’

??? : NRC ????: Sheila Kamerman & Hendrik Spiering

??????????? ?????? ??? ???????????? ??????? ???? ??????????? ???????, ???? ?????? ?????. ‘??????? ??????? ?????? ??????: ?é? ?? ?? ??? ?? ??????’

Wat is liefde nog, in deze tijd van individualisering, wisselende contacten en echtscheiding? En waarom is het vaak zo moeilijk, en zo belangrijk?

De Vlaams-Amerikaanse psychotherapeut Esther Perel zou het moeten weten. Zij is wereldwijd voor heel veel mensen dé gids bij ??????? ????????????????.

Esther Perel brak door met haar boek Mating in Captivity: Unlocking Erotic Intelligence (Erotische intelligentie, 2007) waarin ze waarschuwt tegen?? ???? ????????????? ??? ?? ?????????????? en tegen te veel veiligheid in een relatie, waardoor saaiheid liefde kan smoren. Zoals ze tijdens het interview zal zeggen: „??? ??? ??? ??? ???? ???????? ?? ?????? ?????”

Esther Perel houdt zich bezig met die dagelijkse werkelijkheid van het liefdesleven. We spreken haar eind 2021 in het huis van jeugdvrienden in Brussel.

Laten we beginnen met de kern: ??? ?? ???????

Esther Perel: „Hahaha, vraag je dat aan mij? Filosofen zijn daar al eeuwen mee bezig, en ik geloof niet dat ze al een antwoord hebben. Ja, in de praktijk wordt liefde nu meestal opgevat als romántische liefde. Je weet wel, dat ouwe concept van eeuwig commitment tussen man en vrouw. Ooit was het ook normaal om te spreken over liefde tussen twee vrienden, maar dat gebeurt niet meer. Ikzelf bestudeer liefde in romantische relaties, maar óók die tussen vrienden of familieleden. Er is niet één definitie te geven. Liefde is een gevoel. Liefde is een gedachte. Liefde is een lichamelijke ervaring. Maar vooral: liefde is een werkwoord, het is heel actief. Liefde is een praktijk.”

Waarom kunt u dan geen definitie geven van die liefdespraktijk?

„Let op: in mijn werk met paren gaat het niet zozeer om liefde, maar om wat men verwácht van liefde, wat men verwacht van een relatie.

„??? ????????????? ???????? ??? ?? ???, ?? ??? ?? ?????? ?éé? ?????? ?? ?????????? ??? ???? ????????. En dat komt omdat we steeds minder andere relaties hebben, waarmee je de relatie met je geliefde kan aanvullen. ??? ???????? ???? ?? ??? ???? ???? ????: ?? ????? ??????, ?????? ??? ??? ?? ???????? ??????, ?????? ??? ?? ??????? ?????? ?????, ?????? ??? ??? ?? ?????????? ??????????, ?? ??? ???????, ?????? ??? ??? ?? á???? ??? ?????????, en bovenal: …… ??? ????????, ??? ??? ?? ?? ??? ??? ??? ????? ?????.

„En nee, dat is nog niet alles. ??? ???????? ???? ?? óó? ??? ???? ?????? ?? ????? ?????? ??? ?????? ?? ??????! Dat is best moeilijk. Mijn publiek is jong, de meesten zijn tussen de 25 en 34 jaar. Hoe vinden ze ooit die éne perfecte soulmate? Op een datingsite of datingapp heb je al snel vijfduizend mogelijke kandidaten.”

Is dat romantische idee van Totale Liefde echt nog zo sterk? Door al die datingsites zou je juist vaker vluchtiger relaties verwachten.

Esther Perel: „Juist doordat er meer oppervlakkige en lichte relaties ontstaan, wordt het belang van die soulmate groter! Mensen tussen 18 en 25 zijn nu in seksueel en relationeel opzicht dikwijls nomadisch: niet met één partner. Maar daarna gaan ze zoeken naar iemand met wie ze kwetsbaar willen zijn, met wie ze zich geborgen kunnen voelen, die ze kunnen liefhebben. De persoon voor wie ze al die datingapps weg kunnen doen. Iemand ‘die alles voor mij is en voor wie ik alles ben’.”

Dat lijkt een recept voor mislukking.

„Dat hoeft niet. De mensen die daadwerkelijk hun soulmate vinden, vormen zelfs veel bétere paren dan vroeger, toen de mensen nog niet naar zo’n totaalliefde zochten. Maar het lukt lang niet altijd.

Het grootste probleem is dat die zoektocht tot veel twíjfel leidt. Telkens opnieuw denken mensen: ?é? ?? ?? ??? ?? ?????? ?? ??? ???? ??????? ??? ?? ???????? ??????? Hoe kan ik dat weten? Moet ik het toch elders proberen? Dat is echt heel anders dan onze grootouders dachten. Die probeerden in hun relatie het beste te maken van wat ze hádden.”

Alsof die grootouders zulke goede huwelijken hadden.

„Zeker niet! Maar de definitie van een goed huwelijk was toen heel anders. Vaak konden mensen niet zelf kiezen met wie ze trouwden. Alle grote beslissingen werden door anderen genomen – ouders, kerk, religie, gemeenschap. Je sociale rol was duidelijk, de regels stonden vast.

En vooral: je vroeg je in die tijd niet af of je wel gelukkig genoeg was. Het was voldoende als je deed wat anderen van je verwachtten en als je kinderen niet stierven en je ze eten kon geven en kleding. Nu moeten mensen alles zelf kiezen en bepalen. Wat kan beter? Moet ik gaan veranderen? Kan ik blijven? Is het belangrijk genoeg om te blijven voor de kinderen?”

Is daar een antwoord op?

„Er is geen antwoord meer op de vraag wat een goed huwelijk is. Vroeger hadden we heel veel zekerheid en heel weinig vrijheid. Nu hebben we meer vrijheid maar ook meer onzekerheid. En veel zelftwijfel. Dáárom zijn er duizenden en duizenden coaches, die met je meedenken hoe je het beste kan maken van je leven. Alles draait om optimalisatie en maximalisatie. Deze week nog vroeg een van mijn cliënten: ‘Hoe weet ik hoe ik de beste vader, de beste stiefvader, de beste minnaar, de beste partner kan zijn?’ Ik zei: ik word al moe als ik naar je luister.

„????????? is nu het sleutelwoord. Hoe jonger de mensen die ik spreek, hoe vaker het woord ‘???????’ voorkomt in het gesprek. ‘Is deze relatie goed voor mijn ontwikkeling maar ook voor die van mijn partner?’.”

Daarmee wordt liefde wel heel vermoeiend.

„Door die zoektocht naar geluk wordt het leven zelf vermoeiend! Dáárom zijn er steeds meer mensen die het geluk niet vinden. Hoe meer je streeft, hoe ongelukkiger je bent. In de psychologie wordt dat de toxicity of positivity genoemd, de giftigheid van het streven naar positiviteit.”

Wanneer is dat begonnen?

„Het begint met de romantiek in de negentiende eeuw. Er zijn daarna allerlei revoluties geweest: de feministische, de gay-revolutie. En de anticonceptie-revolutie. Die versterken allemaal het individualisme, de integratie van liefde in het huwelijk. De seks draait door die anticonceptie nu niet meer om het maken van kinderen maar komt voort uit verlangen en begeren.

„Daarvoor was het echt anders. Toen was het huwelijk – de paarvorming – een structuur van rechten en van macht. Liefde stond erbuiten. En omdat de structuur patriarchaal was, kon de man wél liefde en seks buiten het huwelijk zoeken. De vrouw niet, al deed ze het wel. De vrouw was het economisch bezit van haar man. Als ze overspel pleegde of bij haar man wegging, werd ze uit de gemeenschap gestoten.

„Het gevoel van liefde en passie is zelf niet zo veranderd, denk ik, maar de organisatie is wel heel anders geworden. Dat monogame huwelijk is gebleven. Maar de liefde zit er nu ín, staat niet meer erbuiten. Daarmee is er meer gelijkheid in de liefde. Je kan vrij kiezen met wie je trouwt, het economische deel is grotendeels verdwenen. De enige reden om bij elkaar te blijven, is het geluk dat je elkaar brengt. Scheiden is niet meer taboe. De verantwoordelijkheid voor kinderen vertraagt hooguit wat.”

En daarmee zijn relaties kwetsbaar geworden?

„Heel kwetsbaar! Een relatie duurt niet meer ‘tot de dood ons scheidt’, maar tot de liefde sterft. En een relatie die gebaseerd is op de grilligheid van het hart is erg instabiel.”

Toch zoeken we een liefde tot de dood ons scheidt. Waarom eigenlijk? Zijn we blind?

„Nee, hahaha, maar we hebben nu eenmaal romantische ideeën.”

Maar zo begint het toch ook? Als je verliefd wordt denk je: bij deze man of vrouw wil ik mijn hele leven blijven…

„In de liefde is dat misschien altijd zo geweest, maar niet in het huwelijk. Intimiteit in het huwelijk bestond eeuwenlang uit het samenleven zelf, samen op het land werken, de kinderen opvoeden. Vergelijk dat eens met de huidige definitie van intimiteit! Ik vertel jou over mijn innerlijke leven, mijn gevoelens. Ik laat kwetsbaarheid zien. Jij luistert en waardeert me! We willen erkenning. Dat jij mij het gevoel geeft dat ik niet alleen ben. En dat jij mij helpt om existentiële eenzaamheid te verdrijven.

„Liefde is een existentiële kwestie geworden. Dat is benauwend. Wat we vroeger zochten in het land van God, zoeken we nu in het land van de liefde. We vragen aan onze partner om te zeggen: jij bent de enige. The one and only… Dat was altijd God, geen persoon. Als je hoort wat mensen zeggen op hun huwelijksdag… Alles voor eeuwig, alles voor altijd. Ik heb een project gedaan over die beloften. Ongelooflijk. En hoe groter de beloften, hoe lastiger het huwelijk.”

Als het zo ellendig is, waarom blijft dat streven dan zo sterk?

Onze maatschappij is nu steeds meer georganiseerd als een netwerk. We veranderen makkelijker en sneller van huis en werk, van vrienden en van woonplek. De liefdesrelatie is het symbool van stabiliteit en geborgenheid geworden, het anker. Niet meer de groep. Niet meer de gemeenschap. Maar mijn partner en ik.”

Toch zie je ook nog best veel traditionele huwelijken waarin mensen in een soort sleur hun dagen vullen.

„Dat kan jij sleur vinden. Voor sommige mensen is stabiliteit en het dagelijks leven met iemand delen méér dan ze ooit hebben gehad. Niet iedereen wil met passie leven! Voor veel mensen is iemand met wie ze elke morgen wakker worden en dan precies weten wat er die dag gaat gebeuren, met wie ze geborgenheid ervaren en aan wie ze trouw zijn, meer dan waarvan ze ooit droomden.”

Er zijn ook mensen die dat juist verláten en liefde bij verschillende partners tegelijk zoeken.

„Die nieuwe polyamoureuze cultuur, zoals dat wordt genoemd, zou je kunnen zien als een terugkeer van gemeenschapsleven, op een moderne manier. Het zijn mensen die denken: als ik voor het huwelijk seksuele vrijheid had, waarom dan niet ook tijdens het huwelijk? En zo wordt de vrijheid niet alleen seksuele vrijheid maar ook liefdesvrijheid. En seksualiteit hoeft in die polycultuur niet eens zo belangrijk te zijn, het is ook dat je met mensen verbonden kan zijn op een heel diepe manier. Voor sommige mensen is het heel mooi. Maar het is niet voor iedereen.”

Waarom eigenlijk niet?

„Er is niet één model dat past bij iedereen. In gezinnen heb je nu al veel variatie: eenoudergezinnen, homogezinnen, lesbische gezinnen, mensen die ver van elkaar wonen, samengestelde gezinnen… Maar het uniforme model van het ‘paar’ is wél gebleven. Heel interessant. Iedereen die niet lid van een romantisch stel is, wordt nu ‘single’ genoemd. Terwijl zo’n ‘single’ misschien hele goede ándere relaties heeft: vriendschappelijke relaties, minnaar-relaties, allerlei constellaties.”

Een scheiding leidt zelden tot open relaties, meestal volgt nieuwe paarvorming.

„Dat hele concept van open en gesloten relaties vind ik problematisch. Bij veel zogenaamd gesloten relaties is er sprake van overspel, alleen is het dan clandestien. Wat open moet zijn, is het gesprek.

„Monogamie betekent al lang niet meer één persoon voor het hele leven. Het betekent één persoon per relatie. Iemand kan zeggen: ‘Ik ben monogaam in al mijn relaties!’ Meervoud dus, hahaha. Is dát monogamie?

„Vooral homomannen proberen al jaren uit te leggen dat monogamie niet altijd seksuele exclusiviteit betekent. Het kan ook emotionele exclusiviteit betekenen. Ik zie dat ook. Er zijn andere manieren om monogaam te zijn.”

Waarom vindt u ontrouw zo interessant?

„Als je tien jaar lang hebt gezocht naar de ???????? partner die ook nog eens je soulmate is, is ontrouw pijnlijker dan ooit. Dat oude model, waarin velen sowieso al overspel van mannen verwachtten, was paradoxaal genoeg, minder kwetsbaar. Nu is het een diepe vertrouwensbreuk. Als ik alles voor jou ben en jij alles voor mij, hoe kan dan zoiets? Het is nu meer dan bedrog, het is ook een verbrijzeling van de ambities van moderne liefde. Het is zelfs een identiteitsverwarring: je weet niet meer wie je bent. ‘Hoe kon ik het niet zien? Ik dacht dat ik je kende en dat blijkt niet zo te zijn’. Bij onze grootouders was het niet zó traumatisch. Én de overspeligen voelen zich nu vaker in hun recht staan om het te doen. Omdat ze teleurgesteld zijn of omdat ze vinden dat ze het recht hebben om gelukkig te zijn.

„Ontrouw is nu een belangrijke reden om te scheiden. Pffft, dat was het echt nooit. Zij kon toch niet weg. En vaak was zij ook niet trouw, maar dan wist niemand het. Zij kon het beter verbergen – omdat ontdekking voor hem minder uitmaakte dan voor haar. Je kijkt in de kast van je grootmoeder en vindt een doos brieven. Ze woonde haar hele leven met een man, maar haar hele liefdesleven was met een andere man. Die verhalen vind je over de hele wereld.”

Als polyamorie ooit geaccepteerd wordt, wat is er dan nodig om je relatie te behouden?

„Het vergt veel vertrouwen en veel erover praten. Bij monogamie is verveling een van de problemen, bij polyamorie en polygamie is dat jaloezie. Kies maar!”

Is seksualiteit eigenlijk een onmisbaar element in elke relatie?

„Nee. Je kan ook een goede relatie hebben die niet seksueel is. Veel gaystellen hebben dat, vooral als het leeftijdsverschil groot is. Ze weten heel goed: ‘ik ben met jou, ik blijf bij jou, ik zorg voor jou, jij hebt voor mij gezorgd. Maar seksualiteit, dat is niet met jou maar met andere mensen.’ Ik zei het al, er is veel variatie.”

Intussen heeft u toch wel allemaal antwoorden gegeven op de vraag: wat is liefde.

„Ik weet het niet. Ik spreek over de sociologie van de liefde.”

Liefde kan allerlei vormen aannemen?

„Ik zie wel dat nu ook queer personen gaan trouwen. Tegelijkertijd kan een heteroseksuele man zijn hele leven allerlei relaties hebben maar op zijn vijftigste heeft hij één relatie en begint hij aan kinderen. Niet klassiek monogaam, denk ik.”

Dan is dus dat klassieke totale monogame huwelijk aan het veranderen? Op zijn minst aan de randen.

„Niet alleen aan de randen. Want de mensen die het idee van romantische liefde verkondigen, zijn dezelfde mensen die een nomadische levensstijl hadden tot hun vijfendertigste. Ik vind dat een nogal tegenstrijdige toestand.

„Mensen hebben in hun leven twee of drie serieuze relaties. Als je op je vijfentwintigste of vijfendertigste begint met een relatie, dan is dat op je tachtigste niet dezelfde relatie. Want of je blijft met dezelfde persoon en je verandert vanbinnen. Of je zoekt een ander.”

U bedoelt: je kan 40 jaar met dezelfde partner zijn maar ook die relatie verandert dan intens?

„Ja, dat hoop ik! Want als er kinderen komen, moet je volwassen worden. En daarna verander je weer.

„In elke relatie bestaat er altijd een evenwicht tussen wat er was en wat er zal zijn. Elk systeem heeft een balans tussen het verleden en de toekomst. Tussen de stabiliteit en de vernieuwing. Als je je niet vernieuwt, is dat een reden om te scheiden of om ongelukkig te worden.”

21 januari 2022

Uit: NRC https://www.nrc.nl/.../esther-perel-er-zijn-meer-manieren...

Foto: Dina Litovsky

WIE IS ESTHER PEREL?

Esther Perel (1958) werd geboren in Antwerpen en studeerde psychologie en kunstzinnige therapie in Israël en de Verenigde Staten. Met haar man, de Amerikaanse psycholoog Jack Saul, woont ze in New York.

Perels directe aanpak van relatieproblemen (waarin ze onder meer de spanning tussen zekerheid en seksueel verlangen benadrukt) werd in de Verenigde Staten populair na publicatie van haar boek Mating in captivity (2006) en een aantal TED-talks in 2013 en 2015. Door haar openheid over seks wordt Perel daar wel beschouwd als opvolger van de beroemde dr. Ruth. In Nederland kreeg ze bekendheid als Zomergast bij de VPRO in 2018.